Alıç (Crataegus monogyna Jacq.)

Alıçlar türleri Crataegus cinsi içerisinde Rosaceae familyasında yer almaktadır. Anadolu bozkırlarında yaygın olarak görebileceğimiz türler arasında yer alırlar. Alıçlar güç koşullarda kolayca adapte olabilen ağaçlar olup zor koşullarda yaşadığı Anadolu bozkırlarında sıklıkla karşımıza çıkmaktadırlar. Hibritleşme yeteneği çok yüksek olan bir tür grubudur. Crataegus türleri özellikle Sorbus, Pirus, Rubus ve Rosa türleri ile hibritleşmektedir. Bu sebepten ötürü çok sayıda değişken tür ve genotipe sahiptir. Bu durum Kuzey Amerika'da belirgindir. Hepsinde bazal kromozom 17 mevcuttur. Bazı türler ağaçsı, diğerleri ise 10-12 metre yüksekliğe kadar büyüyebilmektedir.

Crataegus, Yunanca 'kratos' kelimesinden gelir ve anlamı sert odun demektir. Crataegus ağaç ve çalılar grubundan oluşmaktadır. Crataegus monogyna, Rosaceae familyasının yaygın türlerinden olup, Alıç türleri iklim olarak kuzey ılıman bölgelerinde tercih etmektedir. Geçmiş zamanlarda insanların alıçı besin kaynağı olarak kullandıklarına dair kanıtlar bulunmaktadır. İngilizcesi ‘hawthorn' olan alıcın ismi Anglosakson 'haegthorn'dan geldiği düşünülmektedir. On dokuzuncu yüzyılda İrlandalı Doktor Green, alıçı kardiyovasküler rahatsızlıkların tedavisinde 'mucize çare' olarak adlandırmıştır. 1894 'teki ölümünden sonra kızı, onun meşhur tedavisini bilim dünyasına açıklamıştır. 1896'da Chicago'dan Dr. Jennings ilk tanınmış makalesini 'kalbin majör çaresi 'ni yazdı. 20'nci yüzyılda ise alıç kardiyovasküler ajan olarak tanınmaya başlanmıştır.

C. monogyna türünün yayılışı, habitatı ve botanik özellikleri;

Türkiye alıcın genetik merkezi olup ve doğal yetişen alıç türleri geniş bir dağılıma sahiptir. Genel olarak Avrupa, Afrika ve Asya'da yetişmekte olan Crataegus cinsi Dünya üzerinde 300 civarı türü mevcuttur. Ülkemizde ise 21 takson ile temsil edilmektedir. Çit olarak kullanılan bu bitki Avrupa’da ise yetiştiriciliği yapılır. Türkiye, Kuzey Avrupa' ya, Asya'nın ılıman bölgelerine, Kuzey Afrika'ya, Kuzey Amerika'ya, Güney Amerika'ya, Çin ve Hindistan'a dağıtılan türlerin anavatanıdır. C. monogyna Türkiye'nin kuzeydoğusu hariç hemen her yerde yetişmektedir. Türkiye'de görüldüğü iller: İzmir, İstanbul, Ankara, Aydın, Muğla, Antalya, Samsun, Konya ve birçok ilimizde yetişmektedir. Dünya üzerinde bu zenginliği yüksek oluşunun sebebi kuşlar ile diğer hayvanların dağıttığı tohumlardır.

C. monogyna yaprakları iki yapraklı brakteden oluşmaktadır. Sapları ise dalları karşılar. Yaprakları alternat, basit, 15 mm-5 cm uzunluğunda, tüysüz, geniş ovat veya obovat ve dişli kenarlarında üç ile yedi lob mevcuttur. Çiçekler korimbusler halinde, beş parçalıdır ve epikaliks bulunmamaktadır. Hipantiyum karpeller ile birleşmiştir ve beş ile onikili kümelerde büyümektedir. Çiçek renkleri ise beyazdan pembeye, pembeden kırmızıya dönüktür ve monoiktir. Çiçeklerin kokuları tarafından böcekler çekilir ve döllenme gerçekleşir. Oval sahte meyveleri, alıç bitkisinin meyveleri olarak bilinir. Bunlar ilk görüldüğünde yeşil-kırmızı olurlar, sonradan kırmızıya dönerler ve devamında koyu kırmızı renk alırlar. Petaller beyaz veya pembe renkte olup, genellikle kalıcı sepallerden daha uzundur. Stamenler beş ile yirmibeş kadardır. Karpeller bir ile beş arasındadır. Karpeller en azından tabanda iç kenarlar ile birleşmiştir. Meyve drupamsı, sarı, kırmızı, koyu mor veya siyah renktedir ve genellikle yumuşak ve etlidir. Sert endokarp ise bir ile beş arasındadır. Beyaz etli kısımlarında bir veya iki meyve mevcuttur. Bir çalışmada C. monogyna bitkisinin yeni dikilen çitlerde sürgün büyümesinde pozisyon etkileri ve kesim zamanları araştırılmıştır. Toplam sürgün uzunluğu kesimde etkilenmiştir. Genel anlamda, dikey ve yatay kesim kombinasyonu uzun boylu, büyük tomurcuk uçlu sürgünler üretmiştir. Kesim zamanı çok önemlidir. Yazın yatay kesim yapıldığında daha az fakat daha uzun sürgünler verirken yazın dikey kesim yapıldığında diken eğimli sürgünler vermektedir. Kışın dikey kesim yapıldığında yaza göre daha uzun sürgünlere neden olmaktadır ve diken eğimlilerin sayısını azaltmaktadır. Çiftlik çitlerinin yönetim türleri farklı büyüme parametreleri tarafından karakterize edilebilmektedir. Manuel kesim çitler çok sayıda kısa sürgünler oluşturup, birim alan başına daha fazla yaşlı odun oluşmaktadır ve budanmayanlar veya kesim yapılmayanlar ise daha büyük yaprak ve daha uzun çitlere sahiptirler. C. monogyna bodur ve odunlar içinde oldukça yüksek olup ve birçok toprakta en sık görülen çalıdır. Aynı zamanda çalılarda yaygın şekilde dikilmektedir. Bazen çitler alışkanlıktan ötürü sadece üst tarafından kesilir veya kenarlarından kesim yapılır ki böylece yukarıya doğru uzayabilsinler. Çitlerin geleneksel kesim zamanı temmuz ayında saman ve mısır hasatları arasındaki ve sonbaharın başlarında, işin rahat ve çitlerin ulaşılabilir olduğu dönemdir. Üstelik mekanik çit makinalarının gelmesiyle ve yeni bitkilerin, sonbahar ekili yağlı tohumlu kolza gibi, hasat bitiminden sonra çitler genellikle kesilmektedir. Ancak çiftçilere tavsiye edilen çitlerin döşemelerini ocak veya şubat aylarında yapmaları ve böylece vahşi hayatı minimum şekilde rahatsız etmeleridir. Çit kesimlerindeki farklı yöntemlerin çit büyümesi üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Mevcut bilgi, deneyimden ziyade tecrübe ve gözlem üzerine yapılan araştırmalardan alınmıştır. Burada ilk iki sene büyüme veya yeni dikilen çitlerin mevsim etkileri ve kesim pozisyonu araştırılmıştır. Geleneksel tarıma açık çiftçilik sistemlerinde C. Monogyna bitkisi her yıl sert budanmış olmakla birlikte hem zirai kimyasallara, hem kök bozulmalarına rağmen yenilenme kabiliyetine geliştirmiştir.

Alıç genel olarak yaygın bir şekilde sağlık amaçlı dünya çapında kardiyovasküler rahatsızlıkları tedavi etmede kullanılmaktadır. Alıç yaprak ve çiçeğinde kimyasal içerik olarak hiperosid, epikateşin ve klorojenik asit gibi farklı biyoaktif bileşiklerin varlığından dolayı serbest radikal temizleme aktivitelerine ve güçlü antioksidan özelliklere sahip olduğunu göstermektedir. Bu bileşiklerin, hepatoprotektif, nöroprotektif, nefroprotektif, kardiyoprotektif ve benzeri dahil olmak üzere birçok farmakolojik etkiye sahip olduğu bildirilmiştir. Meyvesinde ise flavonoidler (prosiyanidin), C vitamini, glikozit, antosiyanin, saponin gibi aktif maddeler ve eser miktarda da viteksin bulunmaktadır. Alıç bitkisi kalp rahatsızlıkları tedavisi biyokimyasal yolağı; cAMP bağımlı pozitif inotropiyi indükleyerek, periferal ve koroner vazodilatasyona neden olur, iskemik uyarılmış ventriküler aritmiye karşı koruma sağlar, antioksidan özelliklere sahiptir ve anti-enflamatuvar etkiler sergilemektedir.

Crataegus türlerinin geleneksel kullanımı;

Halk tıbbında alıç yaprakların dekoksiyonu kalp ve damar rahatsızlıkları, yüksek tansiyon, yüksek yağ oranı ve damar sertliğine karşı ajan olarak tedavilerde kullanılmaktadır. Özellikle kalp rahatsızlıklarında etkili olduğu bildirilmiştir. Örneğin; kalp yetmezliği, miyokardiyal yaralanmalar ile yüksek tansiyon, göğüste sıkışma, ritim bozukluğu ve ateroskleroz (damar sertliği). Aynı zamanda kan dolaşım sistemini ve kan staz eliminasyonu iyileştirmek için de kullanılmıştır. Alıç bitkisi gastrointestinal hastalıklarda ve sindirim sistemini uyarmak amaçlı tedavide kullanılmıştır. Dahası alıç, hazımsızlık, epigastrik şişkinlik, abdominal ağrı ve ishal için tedavide uygulanmıştır. Aynı zamanda Avrupa'da genel olarak alıç antispazmotik, kardiyotonik, büzücü ve diüretik ajan olarak kullanılmaktadır. Meyvenin dekoksiyonu Buğralar köyünde (Ankara) ve Dağkuzören köyünde (Ankara) iltihap sökücü, kalp rahatsızlıklarında ve romatizma hastalıklarında kullanılmaktadır. Diğer bazı ülkelerde ise kullanım alanı olarak kardiyovasküler hastalıklar, kanser, şeker ve cinsel zayıflıkta Arap ilaç sisteminde yer almaktadır. Meksika'da alıç ekstreleri diyabetin tedavisinde kullanılmıştır.

Alıç genel olarak anksiyete (endişe), astım, hipertansiyon (yüksek tansiyon), dislipidemi (yağ dengesinde bozukluk), hipotansiyon (düşük tansiyon), anjin (yutak yangısı), aritmi (ritm bozukluğu), kalp yetmezliği ve hazımsızlık tedavisinde kullanılmıştır. Kronik konjestif kalp yetmezliğinde alıcın klinik yararları en önemli kanıttır. Diğer geleneksel kullanımlar için sınırlı kanıtlar mevcuttur.

Alıç (Crataegus monogyna Jacq.)

Giriş Yap

Kayıt Ol