Aslan Pençesi (Alchemilla vulgaris)
Alchemilla vulgaris Alchemilla cinsine ait Rosaceae familyasının bir üyesidir. Alchemilla, Arapça bir kelime olan Alkemelych (alchemy = simya) kelimesinden türemiş olup, bitkinin bazı güçlerinin olduğuna inanılmasından dolayı bu ad verilmiştir. Değersiz maddeleri altına çevirme ve bütün hastalıkları iyileştirme ve hayatı sonsuz biçimde uzatacak ölümsüzlük iksirini bulma çabalarına simya denilmesiyle bağlantılı olarak Latin yazarlar çiğ tanelerini bir kimyacı gibi kullanıp saflaştırdığına inanmışlar ve bitkinin hastalıkların tedavisinde çok güçlü etkilere sahip olduğunu düşündüklerinden dolayı bitkiyi Alchemilla ismiyle anmışlardır.
Alchemilla bitkisi daha çok kuzey bölgelerde yetişen bir bitki olduğu için klasik Materia Medica kitabında yer almamıştır. Ancak bitki Eski Almanlara göre mitolojide doğurganlığın sembolü olarak bilinen Tanrı Freya ile ilgisi olduğu düşünüldüğü için oldukça önemlidir. Zaten bitki Orta çağda yara iyi edici olarak kullanılsa da Rönesans ile resmi farmakopelere girmiş özellikle kadınlara özel olan hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır.
Alchemilla vulgaris L. bitkisi, 20-60cm boyunda yükselici ve oldukça sık dallı bir bitkidir. Bitki dallarının içi boş, kısa, yumuşak tüylü ve yeşil-gri-sarı renklidir. Taban yaprakları böbrek şeklinde olup yarı dairemsi, çapı 8 cm kadar ve 7-9 lobludur. Gövde yaprakları ise daha küçük olup, 5-9 loblu stipulalı, serrat kenarlı ve hafif tüylü petiolleri kısa veya sapsızdır. Çiçekleri apetal, 3mm çapında ve sarı yeşildir. Kaliksleri 4 tanedir. Dişli ve geniş triangular şeklindedir. Pistilleri tek karpelden meydana gelmiş, stigma kapitat şeklindedir.
Eski yıllarda insanlar Aslan pençesinin yaprakları terlemeye başladığında veya yapraklarının üzerinde su kabarcıkları oluşmaya başladığında biliniz ki o gün veya ertesi gün yağmur yağacak demektir. Eski çağlarda yaşayan ve ani yağmur alan bölgelerde yaşayan kadınlar, kurutmak amacıyla dışarıya astıkları çamaşırlarını toplamadan önce aslan pençesinin yapraklarına bakarlarmış. Eğer yapraklar terlemeye başlamışsa, çamaşırlar toplanırdı.
Alchemilla bitkisinin tüm dünya üzerinde yaklaşık 300 türü bulunmaktadır. Asya ve Avrupa’da doğal olarak yetişen Alchemilla bitkisinin birçok türü de bahçelerde yetiştirilmektedir. Bu bitkinin en bilinen türleri, Alchemilla vulgaris L, A. aculitoba L., A. alpina L., A. xantochlora rothm., A.speciosa bus dır (Lamaison ve ark. 2001).
Ülkemizde Alchemilla cinsine ait yaklaşık 80 takson bulunmakta ve birçoğu endemiktir fakat A.vulgaris yetişmemektedir. Genel olarak Alchemilla türleri halk arasında Aslanpençesi, Aslan ayağı, Fındık otu, Yeditepe ve Dokuz tepe” gibi isimlerle adlandırılmakta; özellikle de Doğu Karadeniz Bölgesinde daha çok bilinmektedir. Türkiye’de Alchemilla erythropoda, Alchemilla ikizdereensis, Alchemilla oriturcica ve Alchemilla trabzonica gibi türleri endemik olarak örnekler verilebilir.
Bitki astrenjan özellikte acı lezzetli ve aspirin gibi salisilat benzeri maddeler içermektedir. Bu bileşikleri taşıyan bitkilerde genellikle nemli bölgelerde yasarlar ve yaprakları su geçirmez özelliktedir ve üzerinde toplanan su damlalarını kendisi için uygun şekilde kullanır. Bitkinin sahip olduğu bu özellikle bağlantılı olarak da dokulardan suyu uzaklaştırmak üzere kullanıldığı düşünülmektedir. Yani bitki genel anlamda kanamaları durdurmada, diyarede, aşırı menstruasyonda ve enfeksiyonlarda kullanılır. Bitkiye astrenjan özellik veren tanenler dokularda çeşitli nedenlerle meydana gelen (uterusun sarkması, fıtık vb.) gevşemelerde kas tonusunun tekrar toparlanması için kullanılmakta, salisilatlar ise koagüle olmuş kanın incelmesini sağlayarak kan akısını hızlandırmakta ve varis oluşumunu engellemektedir.
Sonuçta bitki sahip olduğu kimyasal içeriği ile bağlantılı olarak eski çağlardan beri birçok hastalığın tedavisinde kullanılmıştır.
Aslanpençesi bitkisinin bazı türleri ülkemizde özellikle de Karadeniz Bölgesinde endemik türleri, halk arasında dâhilen infüzyon ve dekoksiyonu hazırlanarak veya 2-4g drogun 150 ml sıcak su içerisinde bekletilerek çay şeklinde içilmesi menstrual bozukluklarda ve gastrointestinal şikâyetlerde tamamlayıcı tedavi olarak uygulaması mevcuttur. Ayrıca bitki laksatif ve diüretik olarak, haricen de astrenjan ve yara iyileştirici olarakta kullanılmaktadır. Avrupa’da ise halk arasında da benzer şekilde astrenjan ve yara iyileştirici kullanımının yanı sıra antiinflamatuvar, ağız aftlarında tedavi edici kullanımı yaygındır.
Alchemilla vulgaris bitkisinin gliserinde %3 lük ekstresi ile yapılan bir çalışmada, ağız aftlarında topikal olarak uygulanmasının tedavi edici olduğu, ağızdaki ülserasyonları azalttığı gösterilmiştir. Bunun yanı sıra halk arasında ürogenital hastalıklarda ve antiseptik olarak kullanıldığı bilinmektedir. İtalya’da bitkinin yapraklarının infüzyon şeklinin midevi, tonik, hemostatik olarak kullanımı bulunmaktadır.
Alchemilla vulgaris bitkisinin bitkisel ilaç olarak Arap tıbbında da kullanımına rastlanmaktadır. Arap tıbbında özellikle yara tedavisinde, gastrointestinal ağrılarda ve obeziteye karşı kullanımı söz konusudur.
Alchemilla vulgaris bitkisinde biyolojik olarak aktif birçok bileşik mevcuttur. Rosaceae familyasının diğer üyeleri gibi yüksek düzeyde polifenolik bileşikler içermektedirler. İçermiş olduğu polifenolik bileşikler genel olarak fenolik asitler, tanenler, flavonoidler ve organik asitlerden oluşmaktadır. Avrupa Farmakopesi bitkinin kurutulmuş drogunun %6 kadar tanen içerdiğini bildirmektedir. Alchemilla vulgaris bitkisinin sıvı ekstresi ile ince tabaka kromotografisinde yapılan bir çalışmada ise tanen yüzdesi %10 olarak verilmiş ve bitkinin az miktarda saponin de içerdiği bildirilmiştir. Metanol ekstresi ile yapılan bir başka çalışmada ise bitkinin %0,65 oranında kersetin türevi ve %1,77 oranında 3-O-kamferol-6α-O-(p-kumaril)-b-D-glukopiranozid içerdiği gösterilmiştir.
Bahçelievler Mah. 430 sok. No: 19 Torbalı / İZMİR / TÜRKİYE