Karahindiba (Taraxacum officinale)
Karahindiba (Taraxacum officinale) türü Asteraceae (Papatyagiller) familyası içerisinde yer almaktadır. Karahindiba bitkisinin farklı isimlerde de adlandırılmaktadır ki bunlar; arslan dişi, radika, şeytan arabası gibi yöresel adlarının yanı sıra diğer ülkelerde kullanılan Dandelion, Irish Daisy gibi isimler kullanılmaktadır. Mısır ve Kıpçak Türklerinin katagan, Çağatay Türklerinin saçratku olarak adlandırdıkları bu bitki günümüze Arapça kökenli hindiba sözcüğünden karahindiba şeklinde türetilerek gelmiştir. Bir göz hastalığı olan trahomun tedavisinde kullanıldığından, adının buradan geldiği düşünülmektedir.
Bitkimiz daha çok Kuzey Yarımkürede özellikle Avrupa ve Asya’nın ılıman bölgelerinde sıkça rastlanan bir türdür. Türkiye’de doğal olarak yayılış gösteren türlerden biri değildir, kültürü yapılmaktadır. Çoğunlukla Nisan-Mayıs aylarında, çayırlarda, yol kenarlarında yetişebilen çok yıllık sarı renkte çiçekleri olan ve dikey olarak gelişen kazık köklü ve otsu bir bitki olup 30 cm’ye kadar uzayabilmektedir. Toprakaltı kısımları koyu kahverengi veya siyahımsı renkte, kıvrımlı, uzunlamasına 15-30 cm’ye kadar ulaşan sağlam bir kazık kökten oluşur. Yan kökler 60-100 cm’ye kadar uzayabilir. Rizomları kazık kökten 20 ile 50 cm’lik bir mesafe arasında birkaç başa dönüşür. Bitki kesildiğinde toprak altında bulunan kökler yeni bitki oluşumuna elverişlidir. Yaprakların rengi açıktan koyu yeşile doğru değişir. Yapraklar bitki tabanında rozet şeklinde toplanmış; testere gibi derin dişli ve buruşuktur. Bazal yapraklar tüysüz veya yoğun tüylü; sıklıkla derin çentikli lanseolat ve loblu gibi görülür. Kırmızı-mor renkteki sap üzerinde yapraklar önce daralıp sonra genişleyerek deltoid şeklini alır. Yaprağın ortasında bariz görünür bir damar vardır Bitki, acı lateks içeren bir gövdeye sahiptir. 5-40 cm uzunluğunda olan gövdede terminal çiçekler vardır. Her bitkide ortalama 5-10 çiçek bulunur. Çiçeklerin çapı 3-5 cm’dir. Çiçekler sabah açar, akşamları ve soğuk havada ise kapanır. Meyveler küçük, açık gri veya beyaz renkli, rüzgârda uçuşan tüylü beyaz taç şeklini andırır. İpeksi, papüsle taçlanmış, aken şeklinde bir meyveye sahiptir.
Karahindiba canlı metabolizması için çok önemli bir yere sahip bu bitki ülkemizde sık rastlanan ve eskiden beri bilinen, halk hekimliğinde de özellikle kök ve taze yapraklarından sıkça yararlanılan bir türdür. Karahindiba’nın içerdiği sütün safra kesesi ve mesane taşlarını yok ettiği ve mesane iltihaplarına karşı etkili olduğu bilinir. Sütü, deride oluşan nasır, siğil ve bazı deri hastalıklarında kullanılmıştır. Çiçeklerinden elde edilen distile su, cilt temizliğinde ve derideki çillerin giderilmesinde kullanılır. Bitkiden yapılan çayın gaz söktürücü, idrar arttırıcı etkilerinin yanında köklerin terletici, mide sıvılarını düzenleyici ve atık maddelerden arındıran özellikleri vardır. Ayrıca çiçeklerinin kaynatılması ülsere karşı kullanılır. Bitkinin çiğ olarak yenilmesi veya çay olarak tüketilmesi kan temizleyici, ter ve idrar söktürücü sindirimi düzenleyici özelliklere sahiptir. Potasyum kaybına neden olmayan bir idrar söktürücü olması da önemini arttırır. Kanın koyu olması halinde, kanı sulandırmada etkili bir şekilde kullanılır. Pankreas, karaciğer ve böbrekler üzerinde olumlu etkileri gözlenir. Yeşil kısımlarının tüketilmesi şeker hastalığında, kansızlıkta, kanın temizlenmesinde ve kronik mide ağrılarında tedavi edicidir. Ayrıca kökünün de safra kesesi ve karaciğer üzerinde çok olumlu faydaları görülür. Sarılık ve dalak hastalıklarında etkili sonuçlar alınmıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalar göstermiştir ki prostat ve göğüs kanseri üzerinde antitümör etkisi söz konusudur. Çok besleyici ve zengin içeriğe sahip Karahindiba bitkisi pişirilerek, çiğ olarak (salata vb.) veya çay şeklinde tüketimi dışında piyasada, ekstrakt şeklinde satılmaktadır.
Karahindiba bitkisi kök, yaprak ve çiçekleri halinde bir bütün olarak incelendiğinde fitokimyasal bakımdan oldukça zengin bir türdür. Bitkimiz belli bir düzeyde acıdır. Bu acılığın sebebi de seskiterpen laktonlardan ileri gelmektedir. Genellikle glikozidlerin oluşturduğu seskiterpen laktonlar taraksakolitleri, dihidro türevlerini, taraksinik asit gibi birçok yapıyı içerirler. Karahindiba’ nın bileşimindeki seskiterpen laktonların anti-inflamasyon etki ve kansere karşı koruyucu özellikleri kaydedilmekle birlikte bu bitkinin taşıdığı birkaç fenil propanoid sayesinde anti-inflamasyon etkisinin olduğu bilinmektedir. Aynı zamanda barındırdığı terpenler, polisakkarit bileşenleri; bağışıklık sistemini düzenlemede, trombosit birikimini önleme ve karaciğer koruyucu etkilerine sahiptir. Öte yandan bu bitkinin içeriğinde bulunan bir başka bileşen olan inülin bulunmaktadır. İnülin içindeki fruktoz molekülleri arasında bulunan b1 ve b2 bağları sayesinde sindirim enzimleri ve mide öz suyu tarafından parçalanmadan kalın bağırsağa kadar ulaşır, burada fermante olarak parçalanır. Bu sayede günlük lif ihtiyacının önemli bir kısmını karşılayan prebiyotik bir madde olduğu gibi kolondaki mikrobiyal flora içinde yararlı Laktobasil ve Bifidobakterilerin çoğalmasını sağlar. İnülin, düşük kalori değerine ve tat verme özelliğine sahip olmasının yanı sıra, birçok gıda ürününün yapısını ve stabilitesini geliştirici, hacim verici bir ajan olduğu için gıda endüstrisinde de önemli bir kullanım alanına sahiptir. Karahindiba türünün vitamin ve minarellerce de çok zengin olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. B, C, D, E vitaminlerinin yanı sıra kolin, inozitol, lesitin, mineraller ve oligoelementleri (kalsiyum, sodyum, magnezyum, demir, bakır, fosfor, çinko, manganez) bulundurması açısından oldukça önemli bir bitkidir. Ayrıca besleyici değeri olan Bitkimiz, yüksek oranda potasyum içermesinden dolayı en iyi doğal potasyum kaynaklarından biridir.
Bahçelievler Mah. 430 sok. No: 19 Torbalı / İZMİR / TÜRKİYE