Kekik (Thymus vulgaris L.)
Kekik binlerce yıllık geçmişi olan, antikçağlarda, asaletin, cesaretin ve zenginliğin simgesi olan bir bitkidir. İnsanlık tarihi boyunca ilk kullanımlar incelendiğinde Kekik; Antik Yunan’da güzel kokusu nedeniyle Aşk ve Güzellik Tanrıçası Afrodit’in gözde bitkisi olduğuna inanılıyordu. Bu yüzden yeni evli çiftlerin başına aşk, onur ve mutluluğu temsilen kekikten yapılmış taçlar takılıyordu. Ölüyü sonsuz huzur ve mutluluğa kavuşturmak için mezarlara kekik ekiliyordu, aynı zamanda tapınaklarda tütsü, evlerde böcekleri savan bir fumigant olarak, Antik Mısır’da ise mikrop öldürücü ve koruyucu özelliklerinden yararlanılarak mumya yapımında kullanıldığı, Mezopotamya Uygarlığı dönemine ait tabletlerdeki reçetelerde yer aldığı görülmektedir. Sağlık amaçlı kullanımı ise M.S. 1. yüzyıldan itibaren başlamış, kekik yağı ağız hijyeni için gargara suyu ve yaralar için antiseptik, şarapla karışımı çocuklarda öksürük, çay olarak grip ve yaşlılarda zihinsel sağlık için kullanılmıştır. Orta Çağ Avrupası’nda ve İngiltere’sinde sindirim problemlerinden romatizmaya ve menstrual şikâyetlere kadar her şeyi iyileştirmek için kullanılırdı. 1. Dünya Savaşı’na kadar kekik yağı muharebe alanı antiseptiği olarak kullanıldığı kayıtlarda bulunmaktadır.
Ülkemizde halk arasında "kekik" olarak bilinen ve Lamiaceae familyasında bulunan pek çok aromatik bitki türü bulunmaktadır. Bu türler arasında özellikle Thymus, Origanum, Satureja, Thymbra ve Coridothymus cinsleri genel anlamda kekik olarak adlandırılmaktadır. Yani bu cinslere ait türleri düşünürsek ülkemizde yaklaşık 100’e yakın takson kekik olarak kabul edilmektedir. Bu bitki türleri arasında özellikle timol ve karvakrol etken maddelerini içeren türler "kekik" olarak kabul edilmektedir. Bu sebepten ötürü bu bitkilerin kokuları ve etki mekanizmaları benzerlikler göstermektedir. Piyasa şartlarında Karvakrol ve timol içeriği kekikte fiyatı belirleyen parametrelerdir.
Ülkemiz florasında yetişmeyen fakat tescilli tohumlar ile yoğun bir yetiştiriciliği yapılan Adi Kekik (Thymus vulgaris L.) her dem yeşil kalan, yarı çalımsı, odunumsu, çok dallanan ve dalları yukarı doğru kalkık durumda olan bitkidir. Bitki boyu 20–40 cm olup, dalların üst kısımları gri-kadife tüylüdür. Genellikle ana sap dallanmaz fakat her yaprak koltuğundan çıkan, sürgünlerle bir demet teşkil eder. Saplar dört köşelidir. Esas yapraklar çok kısa saplı veya sapsızdır.
Çiçek düğme şeklinde ve yuvarlağımsıdır. Çanak yapraklar iki dudaklı olup, üst dudakta kısa üç uç bulunmaktadır ve bunlar tüysüzdür. Alt dudak ise uzun ve iki uçludur ve bunlar tüylüdür. Taç yapraklar da iki dudaklı olup üst kısımda bulunan yukarı kalkık ve iki parçalı alt kısımda bulunanlar ise aşağı doğru yönelik ve üç parçalıdır. Taç yapraklar leylak veya pembe renklidir.
Meyvesi açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişir. Şekli yuvarlağımsı, bazen yumurta şeklinde olup 0,7-1 mm uzunluğundadır. Meyve genellikle kışlık tiplerde biraz daha büyüktür. Meyvenin üst yüzü hafif tırtıllıdır.
Diğer kekik türleri gibi adi kekikde yoğun bir şekilde uçucu yağ içermektedir. Uçucu yağ verimi genelde % 1.09-2.67 (Varico-III çeşidinde bu oran % 4.90’a çıkmaktadır). Bu uçucu yağın ana bileşenleri timol ve karvakrol olmak üzere borneol, linalool, p-cymen ve α-pinen vb gibi etken maddeler vardır. Bitkinin ekstaktı ise yoğun bir şekilde polifenolik bileşikler, flavonidler, tanenler ve saponinler bulunmaktadır. Flavonid profilinde ise; luteolin, apigenin, naringenin, eriodictyol, cirsilineol, salvigenin, cirsimaritin, timoin, timusin. Triterpenler de ise rosmarinik asit, ursolik asit ve oleanolik asitleer bulunmaktadır.
Kekiğin halk arasında kullanımı genelliklebitki çayı şeklinde mide sancısı ve soğuk algınlığında kullanılır. Kekik suyu karın ağrısı için dahilen kullanılır. Kekik yağı kesme şekere 1 damla damlatılarak karın ağrısı için dahilen kullanılabilir ama uçucu yağların dahilen alınması genel olarak tavsiye edilmez. Kekik yağı haricen romatizmada olduğu gibi ya da bir sabit yağda seyreltildikten sonra cilde sürülerek kullanılabilir.
Kekiğin Farmakolojik Etkileri
Yapılan bilimsel çalışmalarda kekik yağı, kekik suyu ve karvakrol’un aşağıdaki biyolojik etkileri saptanmıştır:
Sindirim sistemi kasılmalarını önler, koleretik etkilidir. Tansiyon düşürücü (uçucu yağ); tansiyon arttırıcı (kekik suyu), mikrop oldurucu, antitümör, yara iyileştirici, antigenotoksik, antimutajenik, antioksidan, serbest radikal süpürücü, ağrı kesici ve iltihapları önleyici, spazm çözücü, AChE inhibitörü (Alzheimer hastalığında etkili), antielastaz (Kronik akciğer yetmezliği ve anfizeme karşı etkili), karaciğer koruyucu/antihepatotoksik; karaciğerde iskemi tahribatını önleyici, Şark çıbanına sebep olan Leishmannia, Trypanosoma, Plasmodium gibi parazitlere karşı antiparaziter, böcek oldurucu, balarısı hastalıklarında etkili. Gıda koruyucu olarak gıdalara ve antibiyotik alternatifi olarak yemlere katılır.
Bahçelievler Mah. 430 sok. No: 19 Torbalı / İZMİR / TÜRKİYE